Povodom 8. marta, Međunarodnog dana žena, "Blic" vam predstavlja priče o pet znamenitih Srpkinja koje su obeležile istoriju i kulturu Srbije.
Talentovana graditeljka čije građevine i dalje krase prestonicu
Odvažna dama Jelisaveta Načić odabrala je za sebe umnogome neobičan i nesvakidašnji životni put. Rođena je u bogatoj i uglednoj trgovačkoj porodici u Beogradu 1878. godine, školovala se s uspehom i nakon gimnazije odlučila da upiše fakultet. To je bila velika retkost u zemlji u kojoj je u vreme smene vekova jedva sedam procenata žena bilo elementarno pismeno.
Baš te, 1896. godine, kada je Jelisaveta stasala za studije, u Beogradu je otvoren poseban arhitektonski odsek na novoosnovanom Tehničkom fakultetu Velike škole u Beogradu. Do tada su studenti radi studija arhitekture odlazili u inostranstvo, u velike srednjoevropske univerzitetske centre, pa se vraćali u domovinu i zapošljavali u Ministarstvu građevina.
Tako Jelisaveta Načić postaje prva žena koja je u Srbiji upisala ovaj tipično muški fakultet, a 1900. deo prve generacije diplomiranih studenata i prva žena diplomirani arhitekta u Srbiji, i to sa samo 22 godine.
Bila je i prva žena urbanista u Srbiji, a ujedno i prva žena zaposlena u državnoj upravi - Ministarstvu građevina. U Beogradskoj opštini se zapošljava nakon Ministarstva, i tu ostaje sve do 1916. godine. Te godine je na Terazijama postavila slavoluk u čast srpskih vojnika koji su se vraćali iz Balkanskih ratova, na kome je pisalo „Nisu svi Srbi oslobođeni“. Tada biva proterana u logor Nedžider u Mađarskoj, gde kasnije upoznaje svog budućeg muža, Albanca Luku Lukaja, sa kojim dobija ćerku Luciju.
Nakon rata živela je s porodicom u Beogradu i Skadru, gde je učestvovala u podizanju ustanka, a zatim u Dubrovniku. Umrla je 1955. u Dubrovniku.
Sa 25 godina podigla je čuvene Zelene barokne stepenice na Kalemegdanu, preko puta Francuske ambasade. Tri godine nakon toga, podiže Osnovnu školu Kralj Petar Prvi koja se nalazi iznad Saborne crkve i koja je i danas, nakon više od jednog veka, jedna moderna građevina. Kao urbanista je uredila Terazije, Kalemegdan, projektovala Crkvu Sv. Aleksandra Nevskog na Dorćolu i crkvu u Štimlju na Kosovu.
Dama koja je stvarala remek-dela srpskog slikarstva XIX veka
Katarina Ivanović je rođena 15. maja 1811. u porodici srpskog građevinskog preduzimača u Vespremu, u Austrijskom carstvu. Detinjstvo je provela u maloj srpskoj zajednici u Beogradu. Talentovana od detinjstva, slikarstvo je počela da uči zahvaljujući novčanoj pomoći trgovca Đorđa Stankovića u Pešti u ateljeu Jožefa Peškog. Kasnije je njen dar za likovnu umetnost uočila i mađarska grofica Čaki, koja joj je omogućila da slikarstvo uči u Beču u Umetničkoj akademiji, gde žene u to doba inače nisu imale pristup.
Dalje se usavršavala na Akademiji u Minhenu, gde studira skoro dve godine istorijsko slikarstvo. Tu je započela studiju poznate kompozicije „Oslobođenje Beograda 1806“. Godine 1846. odlazi u Beograd, u kom ostaje svega godinu dana. Izvesno vreme živela je u Parizu i Zagrebu. Putovala je po Holandiji i Italiji, gde je mnogo naučila o savremenom slikarstvu. Pred kraj života vratila se u Beograd, gde je živela i radila sve do svoje smrti. U tom periodu stvara uglavnom istorijske kompozicije, žanr-slike i mrtvu prirodu.
U srpsko slikarstvo je unela nove teme: žanr scene i mrtvu prirodu. Stilski u raskoraku između bidermajera i romantizma, oprobala se i u slikanju istorijskih kompozicija, ali je najviše domete dosegla u portretu, a posebnu celinu čine autoportreti.
Među njena najpoznatija dela spadaju: „Autoportret“ (1836), „Portret mladog muškarca“ (1837), „Grožđe s korpom“ (1838), „Srpski Homer“ (crtež 1839), „Portret Sime Milutinovića Sarajlije“ (1840), „Italijanski vinogradar“ (1842). Posle 1846. „Portret kneginje Perside Karađorđević“, „Portret vojvode Stevana Knićanina“, „Deca Pavla Stanišića“, „Beograđanka“, „Mladi Danić“, „Dečak sa sokolom“ i dr. Katarina Ivanović je naslikala ukupno 38 slika.
Ona je od 1876. član Srpskog učenog društva i tako je postala prva žena akademik kod Srba. Preminula je u Stolnom Beogradu u Mađarskoj 22. septembra 1882. Njeni posmrtni ostaci 1967. preneti su u Beograd u Aleju narodnih heroja na Novom groblju.
Ratna heroina o kojoj se ispredaju legende
O Milunki Savić, srpskoj heroini balkanskih ratova i Prvog svetskog rata, ispredane su legende i priče.
Rođena je 1890. ili 28. juna 1892, kako piše u njenoj članskoj karti Udruženja rezervnih vojnih starešina, u selu Koprivnica kod Jošaničke Banje u Raškoj. Imala je dve mlađe sestre, Mionu i Slavku, i brata Milana.
Kada je po objavljivanju Ukaza o mobilizaciji 1912. godine došlo do masovnog odziva, Milunka je odlučila da se prijavi na jednom od mobilizacionih zborišta u Beogradu.
U srpsku vojsku prijavila se kao dobrovoljac, odevena kao muškarac i tvrdeći da je Milun Savić.
Bila je deo Gvozdenog puka, najelitnijeg Drugog puka srpske vojske „Knjaz Mihailo“. U tom puku, osim nje, borila se i Škotkinja Flora Sands. Milunka se istakla i kao bombaš u Kolubarskoj bici.
Dok je Milunka ležala sa Florom Sands u bolnici, dolazi u njihovu sobu prestolonaslednik Aleksandar Karađorđević i uručuje Flori zlatni orden Karađorđeve zvezde sa mačevima. Taj isti orden dobila je i Milunka na Jovandan 1917. godine. Uz to, nosilac je i brojnih drugih odlikovanja.
Više puta je ranjavana, a smatra se da su njen pravi identitet saborci otkrili u Prvom balkanskom ratu.
Početkom 1920-ih godina za zasluge u ratu od države je dobila imanje u Stepanovićevu, selu kraj Novog Sada, gde je podigla kuću i sa sestrom Slavkom obrađivala imanje, dok je brak sa Veljkom zapadao u krizu, tako da je sama podizala četvoro dece.
Kasnije, u potrazi za boljim životom, zajedno sa ćerkama je otišla u Beograd, gde je mesecima pokušavala da nađe posao. Za sve to vreme iškolovala je i odgajila tridesetoro dece koju je dovodila iz svog rodnog sela.
Nakon rata, vlast joj je 1945. dodelila penziju. Starost je provela u svojoj kući na Voždovcu, u društvu unuka i u redovnim susretima sa vojnim veteranima. Umrla je štrikajući (prema ispovesti njenog unuka) 5. oktobra 1973. godine. Sahranjena je u aleji velikana.
Skromna naučnica iz senke supruga genija
Mileva Marić-Ajnštajn bila je srpska matematičarka, prva supruga Alberta Ajnštajna, jednog od najgenijalnijih ljudi 20. veka. Postoje tvrdnje da je ona doprinela ranim Ajnštajnovim radovima, ali je stepen njenog učešća u otkrićima nepoznat i predmet je brojnih polemika.
Rođena je u Titelu u Vojvodini, koji je tada bio deo Austrougarske. Mileva je 1886. godine krenula u žensku gimnaziju u Novom Sadu, a 1888. je prešla u gimnaziju u Sremskoj Mitrovici, gde je maturirala 1890. kao najbolja u razredu iz matematike i fizike. Od 1890. je pohađala Kraljevsku srpsku školu u Šapcu. Kada se preselila u Zagreb, dobila je specijalnu dozvolu da bi išla u školu u koju su išli samo dečaci.
Studije je nastavila u Cirihu na medicini, a potom i na Državnoj politehničkoj školi na studijama matematike i fizike. Ona je bila tek peta žena primljena u ovu školu. Jedan on njenih kolega na predavanjima iz fizike bio je Albert Ajnštajn, koji je tada imao 17 godina.
Jednom prilikom nikako nije mogao da dobije rezultat do kojeg je ona došla putem eksperimenta. Po prvi put, Albert je prišao tihoj i povučenoj koleginici, a ona mu je mirno i jasno objasnila postupak rada kojim je došla do rešenja. Bio je to njihov prvi kontakt.
Ljubav je ubrzo planula, a Mileva je rodila dete nezavršivši fakultet, zbog čega ju je porodica odbacila. Njihova ljubav bila je i više nego turbulentna, prvo dete, ćerka Lizerl, preminulo je (ili dato na usvajanje, o tome i dalje postoje polemike), ali su nakon toga dobili dva sina.
Čitavog života njih dvoje su zajedno istraživali, vodili naučne rasprave, ipak ona je sve svoje znanje nakon rođenja dece stavila u njegovu službu.
Njen život nije bio nimalo lak, ljubav je polako isparila, a Albert Ajnštajn je posle razvoda otišao da živi sa svojom rođakom ljubavnicom kojom se oženio.
Mileva je umrla u bolnici i sahranjena je na ciriškom groblju Nordhajm.
Žena čije su akrobacije ostavljale bez daha
Danica Tomić bila je prva žena pilot u Srbiji. Bilo je to tridesetih godina prošlog veka, u doba kada je i u svetu vazduhoplovstvo važilo za mušku profesiju.
Svoje znanje krala je od supruga, komandanta 6. vazduhoplovnog puka, majora Miodraga Tomića, pilota sa najvećim brojem pobeda u Prvom svetskom ratu.
Kao supruga čuvenog pilota mogla je da uživa u čarima lagodnog života, ali je ona sve više čitala knjige o vazduhoplovstvu, letenju, avijatici. Više od svečanih haljina nju su zanimale nebeske visine.
Ostalo je zapisano da je 1928. godine na proslavi 15. godišnjice aerodroma Danica privukla pažnju prestoničkih novinara kada je letela „nad provalijom dubokom 2.500 metara“.
Let avionom za nju je bilo istinsko uživanje, zato nije više želela da se zadovolji običnim „zemaljskim“ životom.
Kada je 1930. objavljen oglas Društva rezervnih letača za prijem kandidata u civilnu pilotsku školu u Beogradu, uz podršku supruga i ona se prijavila.
Komisija je o njoj pričala da leti vrlo mirno, sigurno, staloženo i sa veoma retkim samopouzdanjem. Zapisi komisije o kandidatima koji su tada učestvovali pokazuju da je ona bila veštija i od mnogih muških kandidata.
Prema zapisima komisije, Danica je bila najbolja u svojoj klasi i prva je žena koja je izvodila lupinge, što je jedna od najtežih vazdušnih akrobacija koja podrazumeva obrtaj avionom u vertikalnoj ravni od 360 stepeni.
Nakon dobijanja dozvole, Danica je pala u zaborav. Njen muž, major Tomić, pao je u zarobljeništvo tokom Drugog svetskog rata. Nakon završetka rata se preselio u Ameriku. Supruga je verovatno pošla s njim, ali joj se od 1933. godine gubi svaki trag. O Daničinom privatnom životu nema podataka. Njen datum rođenja i godina smrti nisu poznati.
Nije zabeležena čak ni u spisima ljudi koji prikupljaju informacije o avijatici u Jugoslaviji.
Нема коментара:
Постави коментар