Srpska plemena Sarmata

Do početka hrišćanske ere, u starim pisanim spomenicima, naziv Belosrbija, odnosno Sarmatija, zamenio je ime Skitije, kojim se ranije označavao istočni deo Evrope.

On je bio izveden od imena Saramata, naroda koji je došao na mesto Skita u stepama severno od Crnog mora. Sarmati (Sauromati, Saurobati, Sarbati) je zbiran naziv za brojna srpska plemena, koja prvi put pominje Herodot u petom veku pre n.e. pod nazivom Sauromata.

Ime Srbin, docnije pominje Plinije u prvom veku, Ptolomej u trećem veku, brojni rimski istoričari i vizantijski hroničari (Pseudo-Skilaks)… Srbi su pripadali indo-evropskim narodima sa iranske visoravni i bili u rodbinskom srodstvu sa Skitima, Međanima, Parćanima i Persijancima; njihov prvobitan jezik bio je srodan avesti.

Herodot kaže da su se oni služili skitskim jezikom, “ali su ga govorili iskvareno“. Nijedan od pisanih tekstova Serboa (kako ih naziva Ptolomej), nije sačuvan, izuzev izvesnog broja ličnih imena, obično vladarskih.

Ali, govor današnjih Srba iz Srbije i Oseta, iz srednjeg dela Kavkaza, koji se razvio iz sarmatsko-alanskih dijalekata (od Alana današnji Srbi iz Srbije vode direktno poreklo), može se smatrati modernim sarmatskim jezikom.

Ptolomejevo delo je važan izvor za onomastiku vezanu za Srbe; kod njega nalazimo: Serbinum, Sarbacum, Sirbonis (jezero), Sauranium, Sarvenu; Sarbina, Sura, Saura, Sarvon, Sarba, Sarabis (reka) i mnoge druge nazive koji potvrđuju prisustvo Srba na širokom prostoru Azije, Evrope i Afrike.

Očigledna je geografska veza sa iranskom visoravni i oblašću Lugistana – Laristana, srpske prapostojbine, gde se uočavaju nazivi: Sarabend, Serbendan, Serbenan, Serbistan i Serbas. Strabon, u Likiji navodi grad Sirbis; Saraptu, Saru… Saronas u Palestini, Sarus u Kilikiji, Saurania; Sabalia je u severnoj Anadoliji, Surijum i Sarapanu na Kolhidi.
U Plinijevo vreme, oko 79. g, u zaleđu i oko Azovskog mora, žive srpsko-sarmatska plemena ili, kako ih ovaj istoričar nabraja: “Vali, Serbi, Arrechi, Zingi, Psessi“. Sva ova plemena pripadaju Sarmatima – Vali mogu biti Pomorci, a Psesi ili Pljesi oni koji su živeli u močvarnim predelima.

O kavkaskoj, tzv. „labo-srpskoj“ zemlji, Plinije kaže: “Sav prostor, od Kura do Azovskog mora, zahvataju Labanci, posle njih Iverci, koje deli reka Lazana, ulivajući se u Kuru. Najpoznatiji je labski grad Kabalaka. Odmah na granici Labije, na svim vrhovima planinskim, žive svirepi narodi Silvi (ljudi iz šume, Drvljani i Divljani), a niže njih Ljubeni. Po nazivima ovih plemena, nije teško zaključiti da su u pitanju Sloveni.

Apostrofirajući da su Sauromati grčki, a Sarmati rimski naziv, Plinije locira dva sarmatska područja – jedno u Aziji, a drugo u Evropi. On, sledeći uobičajenu predstavu svojih prethodnika, Agripe i Mele, o podeli Zemlje na tri kontinenta (Evropa, Afrika, Azija), oslanja se na njihovu procenu da se teritorija od Istra (Dunava) do Okeana prostire dužinom od 2100 i širinom od 4400 milja do reke Vistule (Visla), te da pripada pustoši Sarmatije.

U Naturalis Historia, on kaže:
“U Evropi, svi koje srećemo su Skiti, premda razni narodi zauzimaju priobalje; na jednom mestu Geti, koje Rimljani nazivaju Daki, na drugom Sarmati, koje Grci zovu Sauromate i, Hamaksiobi ili Aorsi, njihova grana; potom, opet oni skitske loze i potomci robova, ili Trogloditi; a, posle njih, Alani i Roksolani.

Viša područja, između Dunava i Herinijskih šuma, sve do zimovnih delova Panonije i Karnutuma, pa do germanskih granica, zauzimaju sarmatske Jazige, koji naseljavaju ravnice i polja, dok Dačani, koje su oni potisli sve do reke Patisus, naseljavaju planine i lance šuma.

Dalje od reke Marus, prema toku Durije koja ih razdvaja od plemena Sueva i kraljevstva Vanius, nalaze se Bastarani, a posle njih druga plemena Germana, koja zauzimaju suprotnu stranu“.

Po Pliniju, skitsko ime se svuda proširilo, čak i na Sarmate i Germane, ali, ovaj stari naziv sada je dat samo onima koji žive iznad navedenih naroda, nepoznati za ostali svet.

Hipokrat (oko 400. g. pre n. e.) Sauromate smešta u Evropu: “U Evropi postoji skitski narod, zvan Sauromate, koji su naseljeni oko Meotskog jezera. Oni se razlikuju od svih drugih po tome što se i njihove žene bore protiv neprijatelja“. Znatno ranije, pre Herodota ili Hipokrata, srećemo se sa imenom Sarmata, u Skilakovom vodiču za moreplovce, gde on opisuje obale, luke i reke.

Skilak (Skyladž) iz Karianda je živeo u šestom veku pre n. e, a od njegovih zapisa ostali su samo fragmenti: Indica i Periplus, gde pominje Surmate koji obitavaju u Evropi, istočno od Skita, prema Tanaisu, koji je granica Evrope i Azije.

On kaže da su na drugoj obali Tanaisa, gde počinje Azija, prvi narod na Pontu su Sauromati, „ kojima žene vladaju“ (tzv. matrilinearni poredak), a čiji su neposredni susedi Meoti, koji se graniče sa Sindima.

Naziv Surmati (Surmatai), koristi i Eudoks iz Kinda koji, pod uticajem Plinija, spominje Sarmate oko Kaspijskog mora (Kaspija), u Aziji, gde nalazi i Aors(k)e, Dribike, Baktre i Sarpare. Aristotelov učenik Teofrast (370-287. pre n.e.), u delu O vodama, spominje zemlju Sarmatiju, a kod Posejdonija, koji je uticao na Marinusa i Ptolomeja, Sarmatija se prostire iznad Tanaisa i Boristena, ispod Hiperborejskog okeana, povezujući Evropu i Aziju.

Sa zapada se graniči Germanijom, a s istoka Skitijom (Scythia intra Imamum). Strabon, u Geografiji, kao i Polibije u svojim rukopisima, spominju Sarmate južno od Skita; potom Aorse i Sirake, sve do Kavkaza. Po Strabonu, Sarmatija je prvi deo severnog dela Azije i neka je vrsta poluostrva.

Ovidije, čuveni rimski pesnik je bio prognan u Sarmatiju, gde je naučio da govori „getski i sarmatski jezik“. Po njemu, Sarmati žive kraj Ponta i Dunava, kao prvi susedi Rima, u zemlji koja se prostire od Karpata i severno od Crnog mora. Boraveći u Tomi (Tomis), Ovidije opisuje Sarmate kao divlje pleme iz planina koje za prevoz koristi kola, što je pesnika očigledno fasciniralo.
Na Agripinoj mapi (oko 20. g.), Sarmatija je iza Tanaisa, u Aziji, nasuprot Male Azije, zapadno od Kaspija, iza koga su Skiti, susedi Sera. De Chorographia, delo Pompinijusa Mele, locira Sauromate i Sarmate.

Na njegovoj mapi Nostrum mare- Mediteran, Naše more, sa Nilom i Tanaisom, deli Zemlju na tri područja; Sarmatija je u Evropi, proteže se od Visle do Tanaisa, odnosno Azije, gde se sreću Sauromati. Sa zapada su Germani, na severu i jugu Skiti. Istočno od Tanaisa su Amazonke, a preko Kaspijskog mora (koje je zaliv „skitskog okeana“), opet su Skiti, u blizini Androfaga, Saka i Sera.

U Tacitovoj (oko 56-120. g.) Istoriji, u vezi sa evropskim zbivanjima, spominju se samo Sarmati i njihova plemena Roksolani i Jazige. On, u Germaniji, kaže da je ova zemlja odvojena od Galije, Recije i Panonije, Rajnom i Dunavom, a od Sarmatije i Dakije planinama i – uzajamnim strahom.

On ne nabraja poimenično ni germanska ni sarmatska plemena, ali je izričit u zaključku da sva ona žive u Sarmatiji.

Navedimo i to da je pesnik Dionizije (oko 124. g.), ostavio mape sačinjene po uzoru na poznate antičke geografe: Eratostena, Agripu, Marinusa i Ptolomeja. On, u svom delu Dionysii Orbis Descriptio, smešta Sarmate oko Dona, Dačane i Skite daleko na sever, a Alane na zapad.

Ovde treba pomenuti i rimske putne vodiče koji su ostavili vidljivog traga na kasnijoj Pojtingerovoj mapi – listovima pergamenta na kojima je ucrtano nekih 200.000 km rimskih puteva, rekonstruisanih u 12, 13. veku, na osnovu originalnih rimskih vodiča iz perioda prvog do trećeg veka koji su, jedno vreme, bili u vlasništvu K. Pojtingera (1465-154), po kome su i prozvani.

Tabula Peutingeriana je važan dokument, koji se nadovezuje na Agripinu izgubljenu mapu sa komentarima. Za nas je interesantna, jer neki njeni delovi pokazuju sarmatska područja – oni zahvataju široku oblast od Kolhide do Germanije i okeana, na zapadu.

Posebno je zanimljiva pojava čitavog niza sarmatskih naroda, kao i njihova bliska prostorna veza sa Skitima, Slovenima i Amazonkama od kojih, po legendi, direktno potiču.