Gvozdeni puk

U toku oslobodilačkih ratova 1912-18. godine, Srbija je mobilisala oko 100 pešadijskih, konjičkih i artiljerijskih pukova. Sve ove ratne jedinice su hrabro i požrtvovano, uz velike gubitke, izvršile svoju patriotsku dužnost prema otadžbini.

GVOZDENI PUK

Samo je jedan puk, zbog legendarne hrabrosti, kao najbolji puk srpske vojske dobio počasni naziv „Gvozdeni puk“, bio je to 2. pešadijski puk „Knjaz Mihailo“ prvog poziva Moravske divizije, koji je mobilisan od ljudstva sa područja prokupačke okružne pukovske komande. Sačinjavali su ga vojni obveznici od 21. do 31. godine života, koji su učestvovali u svim ratovima koje je srpska vojska vodila od septembra 1912. sve do sredine decembra 1918.

U rat i večnu slavu puk je krenuo 7 oktobra 1912 iz Prokuplja. Postrojen puk, posle kratkog govora komandanta, uz zvuke pukovskog marša „Drino vodo hladna“ krenuo na put sa kojeg se većina neće vratiti. Otišli su u rat, u istoriju i večnu slavu ..

Ono što treba naglasiti, posebno kad je u pitanju Drugi gvozdeni puk u toku Prvog balkanskog, Drugog balkanskog i Prvog svetskog rata u borbenim akcijama puka učestvovalo je oko 19.000 boraca.

Zastavnik Gvozdenog puka

Drugi gvozdeni puk je učestvovao u svim poznatim bitkama: u Prvom balkanskom ratu u Kumanovskoj, Prilepskoj i Bitoljskoj bici. U Drugom balkanskom ratu 1913. godine u borbama ovog puka sa Bugarima poginulo je 50 odsto vojnika, komandant puka, svi komandanti bataljona i svi komandiri četa. Od ovog rata, ovaj puk počinje da se naziva „Gvozdeni“. Proslavio se u Bregalničkoj bitci, kad je u najkritičnijem trenutku, 18. juna 1913. godine, puk zadobio besmrtnu slavu čuvenim jurišom na kotu 650, kada je probijen bugarski front i rešena bitka na Bregalnici.

Pukovnik Milivoje Stojanović Brka, drugi ratni komandant „Gvozdenog Puka“ sa štabom

U Prvom svetskom ratu 1914. godine Drugi gvozdeni puk učestvovao je u Cerskoj bici, i to u samom njenom centru, na Tekerišu. Posebno su zabeležena junačka dela pripadnika Gvozdenog puka u Kolubarskoj bici u sukobu sa zagrebačkim „pukom bana Jelačića“. Videći kako mu ljudstvo gine, drugi ratni komandant puka, pukovnik Milivoje Stojanović Brka, lično je poveo puk u novi juriš i tom prilikom je Kremenica osvojena, a pukovnik Stojanović slavno poginuo. U njegovu čast kompozitor Stanislav Binički je komponovao „Marš na Drinu“. Komandu nad pukom primio je treći ratni komandant, pukovnik Dimitrije Milić.

Milivoje Stojanović Brka, lično je poveo puk u novi juriš i tom prilikom je
Kremenica osvojena, a pukovnik Stojanović slavno poginuo. U njegovu čast
kompozitor Stanislav Binički je komponovao „Marš na Drinu“.

Početkom 1915. godine, puk je prebačen u Makedoniju da bi ojačao front prema Bugarskoj. Posebno priznanje kralj Petar Prvi Karađordevića uručio je puku, zbog hrabrog držanja pri povlačenju vojske preko Albanije. Puk je poslednji napustio srpsku teritoriju i krenuo preko albanskih bespuća.
Posle oporavka na Krfu, i kraće obuke, 18. jula 1916. godine puk je izašao na front. Puk se posebno istakao za vreme Gorničevske bitke, kada je u centru srpskog borbenog rasporeda, zauzeo selo Gorničevo i otpočeo gonjenje razbijenog neprijatelja. Samo 25 septembra 1916. godine ovaj puk je zarobio pet bugarskih oficira i 804 vojnika i podoficira, zaplenio četiri topa, sedam mitraljeza, 600 pušaka itd…

U ovim borbama su se proslavile i jedine dve ŽENE nosioci Karađorđeve zvezde sa mačevima, koje su se borile u sastavu Gvozdenog puka, Milunka Savić i Flora Sends, inače Irkinja.

Posebnu slavu puk je stekao osvajanjem čuvene kote 1212, 4. novembra 1916. godine, što je omogućilo da se oslobodi Bitolj. Posle proboja Solunskog fronta u kojem je aktivno učestvovao, puk se posebno istakao u borbama za oslobođenje Niša oktobra 1918. godine, Aleksinca, Ražnja, Paraćina, Svilajnca, do Grocke, gde je prebacen preko Dunava i preko Pančeva krenuo na Bečkerek, današnji Zrenjanin. Posle Bečkereka, puk je 7. novembra 1918. oslobodio Kikindu. Sredinom decembra 1918. godine povučen je iz Vojvodine u Beograd.

Puk je sve do 5. maja 1920. zadržan u Beogradu kao gardijska jedinica, obezbeđujući Dvor, Narodnu skupštinu i ministarstva. Tek kada je formirana garda, puk je demobilisan i malobrojni preživeli ratnici, koji su septembra 1912. godine krenuli iz Prokuplja u ratove, konačno su se vratili u rodni kraj, popaljen i opustošen od bugarske okupacije.

Ukupni gubici ovog puka u ratovima od 1912. do 1918. godine iznose približno: Poginulih 32 oficira, 1239 vojnika i podoficira; ranjenih 148 oficira, 6492 vojnika i podoficira. Ovo su gubici samo od neprijateljskih metaka u borbi. U ove brojeve nisu uračunati gubici od bolesti, naročito od kolere 1913. i tifusa 1915. godine, jer nikad nisu ni utvrđeni ..

Pregled poginulih u ratu 1912. Godine

Ono čime se topličani ponose to je saznanje da je kovčeg sa posmrtnim ostacima kralja Petra Prvog Karađorđevića, od 100 pukovskih zastava koliko ih je bilo u srpskoj vojsci, bio prekriven upravo zastavom Drugog gvozdenog puka. Ratna zastava Drugog pešadijskog puka Moravske divizije prvog poziva „Knjaz Mihailo“, bila je najodlikovaniji zastava u srpskoj vojsci. Pukovskoj zastavi pripala su odlikovanja: Karađorđeva zvezda sa mačevima II reda, Karađorđeva zvezda sa mačevima III reda, Karađjorđeva zvezda sa mačevima IV reda, Orden Belog orla III reda, Zlatna medalja za hrabrost i Francuski ratni krst sa palmom.

Zurnal de Zenev, oktobar 1918. o Gvozdenom puku:
„Izgleda da oni vode borbu u hipnozi, u nekom letargičnom snu, idu napred …  pod neprestanom borbom, zaneseni, opijeni, idu iz dana u dan kao oluja, kao mahniti po 30-40 kilometara dnevno. Ova brzina gonjena je samo za kinematografske filmove…”

Franše de Epere (Louis Félix Marie François Franchet d’Esperey):
„To su seljaci, skoro svi; to su Srbi, tvrdi na muci, trezveni, skromni, nesalomivi; to su ljudi slobodni, gordi na svoju rasu i gospodari svojih njiva“.