Uvek je nešto bilo prvi put. I putovanje od hiljadu kilometara počinje prvim korakom, pa je tako negde postavljen prvi metar pruge, negde je zasvetlela prva sijalica, a negde prvi put odigrana pozorišna predstava ili prikazan film.
U tekstu koji sledi nalazi se istorija početaka u našoj zemlji po raznim oblastima: od onih stvari i detalja koji se tiču države i držatvornosti, školstva, kulture i nauke, umetnosti, industrije, medicine, do društvenog i svakodnevnog života, sporta...
Ovde objavljene zanimljivosti preuzete su iz knjige "Prvi u Srbiji - crtice iz istorije početaka", autora Zorana Penevskog koju je objavila Laguna. Kako u predgovoru konstatuje autor "knjiga je zamišljena kao mali civilizacijski podsetnik onoga što se prvi put pojavilo na teritoriji današnje Srbije".
PRVA HIMNA SRBIJE je izgubljena. Po narudžbini srpske vlade 1865. Godine Jovan Jovanović Zmaj je napisao stihove, a melodiju je komponovao Kornelije Stanković, iako je već bio na samrtnoj postelji. Njihova himna nikada nije izvedena i gubi joj se svaki trag. Knežević Milan Obrenović, naslednik ubijenog Mihaila, 1872. godine došao je na srpski tron i tada naručio pozorišni komad u kojem je trebalo da se veliča njegova dinastija i pruži kratak pregled srpske istorije. Jovan Đorđević, pisac i upravnik Narodnog pozorišta u Beogradu, napisao je komad Markova sablja, koji se završava scenom u kojoj narod peva pesmu Bože pravde. Đorđevićeva pesma, inspirisana satiričnom Zmajevom Narodnom himnom, za koju je muziku komponovao Slovenac Davorin Jenko, postala je poznata naredne decenije, pa se u Srpskim novinama od 23. februara 1882. godine, povodom krunisanja Milana Obrenovića za kralja, pominje izvođenje srpske narodne himne Bože pravde. Od tada se i računa kao prva srpska himna.
PRVI SRPSKI GENERALI promovisani su 10. juna 1837. godine. Čin generala imao je dva stepena; general-major i general-divizijar, a jedini nosioci ovih činova bila su braća kneza Miloša Obrenovića, Jevrem i Jovan.
PRVA POLITIČKA STRANKA u Srbiji bila je Narodna radikalna stranka, zvanično nastala 20. januara 1881. godine objavljivanjem njenog programa u listu Samouprava. Program je potpisalo 38 poslanika u Skupštini, a još 38 ga je odobrilo. U prvom programu postavila je ciljeve: „Unutra narodno blagostanje i sloboda, spolja oslobođenje i ujedinjenje ostalih delova Srpstva“. Borila se za narodni suverenitet kroz vladavinu parlamenta i opšte pravo glasa, za decentralizaciju vlasti, nezavisno sudstvo i pravedno oporezivanje, tražila besplatno i opšte osnovno školovanje, zahtevala potpunu slobodu štampe, slobodu udruživanja i javnog istupanja.
PRVI VIŠESTRANAČKI IZBORI sa organizovanim političkim partijama u Srbiji održani su 7. septembra 1883. godine. Radikali su dobili većinu u Skupštini. Kralj Milan je radikale smatrao glavnom pretnjom po svoju vlast, pa je za predsednika vlade postavio Nikolu Hristića. Radikali su odbili da sarađuju sa Hristićem , pa je ovaj saziv Skupštine raspušten. Septembra 1883. godine izbila je Timočka buna, uzrokovana naređenjem kralja Milana Obrenovića i Hristića da vojska seljacima oduzme privatno oružje. Kralj Milan je optužio radikale da su člankom pod naslovom Razoružanje narodne vojske, u listu Samouprava, podstakli seljake da odbiju predaju oružja. Buna je u krvi ugušena nakon deset dana a na Kraljevici, blizu Zaječara, streljan je dvadeset i jedan pobunjenik. Ceo Glavni odbor Narodne radikalne stranke je uhapšen, osim Nikole Pašića i nekolicine drugih radikala, koji su prebegli u Bugarsku.
PRVA ŠTAMPANA KNJIGA na tlu Srbije je Rujansko četvorojevanđelje, odštampano 1537. godine u manastiru Rujno kod Užica. Štampar je bio monah Teodosije koji je pod voštanicom rezbario slova i upotrebio dvesta pedeset drvenih ploča. Turci su saznali za to i iste godine zapalili manastir i uništili štampariju.
PRVA BANKA u Srbiji bila je Prva srpska banka. Osnovana je 15. juna 1869. godine isključivo domaćim privatnim kapitalom.
PRVA NOVČANICA u Srbiji je novčanica Privilegovane Narodne banke od 100 dinara u zlatu. Puštena je u promet 2. jula 1884. godine.
PRVU JAVNU RASVETU NA GAS dobio je Beograd 1865. godine kada su nabavljena dva takva fenjera i postavljena ispred opštinske zgrade na Terazijama, a prva električna svetiljka upaljena je u leto 1880. u Beogradu ispred kafane Kod Skupštine, vlasnika Petra Jovanovića Šapčanina. Gosti kafane uzvikivali su tada ”Živela elektrika! Smrt fenjerima!”. Većina je nosila nagaravljena stakla, jer se verovalo da od jake električne svetslosti može da se oslepi.
PRVU BOLNICU na teritoriji Srbije osnovao je u manastiru Studenica Sveti Sava po povratku sa Svete Gore 1208. godine. Bolnica se zvala Sveti duh i bila je ustrojena po vizantijskim manastirskim uzorima.
PRVI ŠKOLOVANI LEKARI SRBI bili su Petar Miloradović iz Novog Sada i Jovan Živković iz Sremske Kamenice, koji su živeli u 18. veku. Prvi zubar u Srbiji bio je Moric Lefner, koji je došao u Beograd 1847. Za njega se govorilo da “bušne zube nekom čudnom masom zapušava”.
PRVA USTANOVA KULTURE u Srbiji je Narodna biblioteka, koja je osnovana u knjižari Grigorija Vozarovića 28. februara 1832. godine. Dimitrije Davidović poslao je toga dana knezu Milošu pismo o uređenju Biblioteke. U novembru 1832. godine knez je naredio da se po jedan obavezni, službeni primerak knjiga dostavlja Narodnoj biblioteci.
Čkalja i Mija Aleksić
PRVA SRPSKA TELEVIZIJSKA SERIJA bila je Servisna stanica u produkciji Televizije Beograd 1959. godine. Serija je snimana i emitovana uživo od 14. februara 1959. do 22. oktobra 1960. godine, ukupno šesnaest epizoda. Nijedna od epizoda nije snimana na magnetoskopu te se danas smatra izgubljenom. U glavnim ulogama bili su Miodrag Petrović Čkalja i Mija Aleksić. Serija prati život Jordana i Rake kao i njihovo stalno nadmetanje, kako na poslu tako i van njega. Scenario je napisao Novak Novak a režirao je Radivoje Lola Đukić.
PRVI STRIP u Srbiji objavljen je 21. oktobra 1934. godine na stranicama Politike. Samo mesec dana nakon što je okončano njegovo izlaženje u SAD, Politika je preko cele strane donela šest kaiševa stripa Detektiv X-9 Aleksandra Rejmonda i Dešijela Hemeta. Duda Timotijević, jedan od urednika Politike, iz originalnog naziva na engleskom jeziku comics strip zadržao je samo drugi deo sintagme i stvorio novi termin u našoj kulturi – strip. Prvi srpski strip je rad Vlastimira Vlaste Belkića pod nazivom Avanture detektiva Hari Vilsa, po uzoru na Detektiva X-9. Strip je izlazio u beogradskom Ilustrovanom listu od 24. februara do 7. aprila 1935. godine.
PRVA FILMSKA PREDSTAVA u Srbiji održana je u Beogradu 6. juna 1896. godine. U kafani Kod zlatnog krsta prve pokretne slike prikazali su predstavnici firme Limijer - Andre Kare i Žil Žiren.
PRVI SRPSKI IGRANI FILM je Karađorđe ili Život i dela besmrtnog vožda Karađorđa, snimljen 1911. Producent ovog filma bio je Svetozar Botorić, reditelj Ilija Stanojević – Čiča Ilija, a snimio ga je Luj de Beri. Lik Karađorđa tumačio je prvak Narodnog pozorišta Milorad Petrović.
PRVI BIOSKOP čija je zgrada podignuta s jedinom namenom da se u njoj prikazuju filmovi bio je Moderni bioskop braće Savić koji je počeo sa radom 27. novembra 1910. godine u Beogradu.
PRVA GRAMOFONSKA PLOČA snimljena je 1903. u Beogradu i potom štampana u Londonu. Gramofon Rekords, podružnica Berlinerove američke kompanije koja je imala predstavništva u Berlinu i Londonu, slala je snimatelje po raznim zemljama kako bi izdala ploče sa snimcima lokalnih izvođača. Tada su snimljene četiri male ploče prečnika 17 cm, a sada pouzdano znamo da na jednoj Čiča Ilija Stanojević bez pratnje izvodi narodnu pesmu Rakito mori, na drugoj Sojku devojku.
PRVI KOMPAKT DISK u Srbiji je reizdanje Carmine Burane Karla Orfa iz 1987. godine. Koncertni snimak zabeležen je na ploči a izvođači su bili Svetlana Bojčević, Predrag Protić, Slobodan Stanković, Akademski hor Branko Krsmanović i Beogradska filharmonija.
PRVI ČASOPIS KOJI JE OBJAVLJIVAO EROTSKE FOTOGRAFIJE bio je Čik, koji se vodio kao „enigmatski magazin“. Prvi broj izašao je 2. januara 1969. godine. List je objavljivao fotografije obnaženih devojaka, a koncepcija časopisa je bila generalno usmerena ka seksualnom vaspitanju omladine. Uređivali su ga Ljubiša Kozomara, Gordan Mihić, Matija Bećković i dr. Čik je izlazio jednom nedeljno i sadržao je tračeve i intervjue sa estrade, erotske feljtone i pisma čitalaca. U njima su izlagana erotska iskustva ili su postavljana pitanja na koja je uredništvo uredno odgovaralo.
PRVI SRPSKI UNIVERZITET formalno je osnovan 27. februara 1905. i to sa tri fakulteta: Filozofskim, Pravnim i Tehničkim. Ceo Univerzitet radio je u zdanju koje je kapetan Miša Anastasijević poklonio „svome otečestvu“.
PRVA SRPSKA NAUČNA INSTITUCIJA je Opservatorija, koja je osnovana 7. aprila 1887. Opservatorija je bila smeštena u iznajmljenoj kući Ernesta Gajzlera na Vračaru, a vlastitu zgradu je dobila 1891. godine (u Karađorđevom parku u Beogradu); danas je to Meteorološka opservatorija.
PRVO INDUSTRIJSKO POSTROJENJE u Srbiji ujedno je i prva pivara u Srbiji. Podignuta je 1722. godine u Pančevu i predstavlja najstariju pivnicu na Balkanu. Njen vlasnik bio je Abraham Kepiš, Jevrejin iz Požuna. Kasnije je postala poznata kao Vajfertova pivara.
PRVI ROKENROL BEND u Srbiji je Sekstet M osnovan 1958. godine, Njega je osnovao Mile Lojpur, a počeli su da sviraju u studentskoj menzi Svetozar Marković u Beogradu.
PRVA ŽELEZNIČKA PRUGA na tlu Srbije puštena je 20. avgusta 1854, u južnom Banatu na liniji Lisava-Oravica-Bela Crkva–Bazijaš s konjskom, a dve godine kasnije i s parnom vučom. Dve godine godine kasnije, 1. novembra 1856, ta pruga je i zvanično predata u javni saobraćaj kad su njome počeli da saobraćaju i prvi putnički vozovi.
PRVA POŠTA otpočela je sa radom 7. juna 1840. godine u Beogradu. Zgrada pošte bila je smeštena “u Zdaniju na Kalemegdanu, u kom se Praviteljstvena Menzulana naodi, gdi će se od danas i sva pisma primati, kako zvanična, tako i privatna“. Svake srede i subote u podne pošiljke su polazile iz Beograda ka unutrašnjosti.
PRVI SRBIN KOJI JE LETEO AVIONOM bio je Aleksandar Karađorđević, princ i prestolonaslednik Srbije, koji je prilikom boravka u Francuskoj od 5. do 27. aprila 1910. Leteo je u avionu „flajer br.1“ čiju je licencu za proizvodnju francuska vlada otkupila od braće Rajt.
PRVI SRPSKI PILOT bio je Mihajlo Petrović, koji je 23. jula 1912. godine položio ispit i dobio diplomu Međunarodne vazduhoplovne federacije. Nažalost, poginuo je 7. marta 1913. godine na letu kod Skadra i postao prva žrtva srpskog vojnog vazduhoplovstva i drugi pilot na svetu koji je poginuo na borbenom zadatku.
PRVI AUTOMOBIL u Srbiji marke “De dion-buton” pojavio se u Novom Sadu 1892. godine. Njega je na Svetskoj izložbi u Parizu za šest hiljada franaka kupila Marta Kondoriši i poklonila ga svom unuku Stevi Adamoviću. Automobil je išao na električni pogon i bio vrlo lak, jer se pričalo da je vlasnikov dvogodišnji sin prošao bez ikakvih povreda nakon što ga je automobil pregazio.
PRVI SRBIN OLIMPIJAC bio je rvač Momčilo Tapavica (1882-1949), poreklom iz Nadalja, koji je u reprezentaciji Ugarske 1896. godine učestvovao na prvoj novovekovnoj Olimpijadi u Atini. On je ujedno i prvi Srbin koji je dobio olimpijsku medalju, jer je na tim igrama osvojio bronzanu medalju u tenisu. Osim toga, podelio je peto mesto u dizanju tegova i delio 4. i 5. mesto u rvanju. Tapavica je ostao upamćen i kao sjajan arhitekta. Njegova značjan dela su: zgrada Matice srpske u Novom Sadu, zgrada Nemačkog poslanstva u Beogradu i Državna banka na Cetinju.
PRVI SRPSKI SVETSKI REKORDER je atletičarka Vera Nikolić. Ona je na atletskom mitingu u Londonu 20. jula 1968. godine oborila svetski rekord u trčanju na 800 metara sa 2:00,5.
PRVU FUDBALSKU LOPTU u Srbiju, tačnije u Beograd, doneo je u proleće 1896. godine Hugo Buli, Jevrejin koji je studirao u Berlinu i igrao za tamošnji klub Germanija a prva fudbalska utakmica održana je 19. maja 1896. godine u Beogradu. Prvi meč na prostoru ispod Kalemegdana kod Kule Nebojša odigrali su članovi Loptačke sekcije Gimnastičkog društva Soko.
PRVI PRENOS FUDBALSKE UTAKMICE na Radio Beogradu bio je 7. aprila 1929. godine. Tog uskršnjeg dana igrali su BSK i Jugoslavija (7:1) a prvi reporteri bili su sekretar Fudbalskog saveza Beograda Radomir Stoilović i službenik Radio Beograda Dimitrije Stefanović. Prvi direktan sportski TV prenos bio je emitovan 17. avgusta 1958. godine (pre početka probnog TV programa). Bila je to utakmica između mladog i seniorskog tima Crvene zvezde.
PRVA KOŠARKAŠKA UTAKMICA odigrana je 8. oktobra 1923. godine na igralištu kod Saborne crkve (danas Osnovna škola Kralj Petar). Nakon kursa, podeljene su košarkaške lopte koje su američka deca poslala srpskoj deci.
PRVA SAMOPOSLUGA otvorena je na Cvetnom trgu u Beogradu 1958. godine.
PRVA KAFANA u Srbiji, a možda i u Evropi, pominje se 1522. godine. Turci su u jednoj zgradi na Dorćolu otvorili kafanu i i u njoj služili kafu.
PRVI HOTEL u Srbiji počeo je da zida knez Mihailo Obrenović 1841. Na uglu sadašnjih ulica Kralja Petra i Gračaničke u Beogradu na mestu gde se nalazio Cincar han. Hotel koji se zvao Kod jelena završen je 1843, a naziv je dobio po bronzanoj glavi jelena koja je visila iznad ulaza.
PRVI ZOOLOŠKI VRT je otvoren u Beogradu 12. jula 1936. godine. Osnovao ga je na svom imanju i od svog novca gradonačelnik Vlada Ilić.
PRVA JAVNA KUĆA u Srbiji otvorena je 1827. godine u Novom Sadu. Zvala se Kod zlatne devojke i nalazila se u Jevrejskoj ulici. U Novom Sadu je tridesetih godina prošlog veka postojala i prva muška javna kuća koja se nalazila u strogom centru grada.
PRVI NUDISTIČKI KLUB u Srbiji osnovan je tridesetih godina prošlog veka u Novom Sadu. Grupa posetilaca novosadskog kupališta Štrand sastajala se redovno i najčešće na skrajnutom mestu na Dunavu koje se zove Mačkov sprud. Prvog leta u klub je bilo učlanjeno pedesetak muškaraca i žena iz otmenih krugova tadašnjeg novosadskog društva.
PRVA KLADIONICA u Srbiji otvorena je 1993. godine u Beogradu. Bila je to kladionica Atlantik koja je svoje prvo uplatno mesto otvorila na Omladinskom stadionu na Karaburmi.
izvor: https://www.blic.rs
Нема коментара:
Постави коментар