Da bi nastao spomenik Neznanom junaku, ona je morala da nestane

Simboli današnje Avale su Avalski toranj i spomenik Neznanom junaku. Na mestu spomenika Neznanom junaku, Avalu je nekada krasilo nešto potpuno drugačije. Nešto što je danas moglo da bude takođe spomenik, ali spomenik kulture i istorije. U pitanju je srednjovekovna tvrđava, jedna od 6 najznačnijih utvrđenja u Srbiji. Zvala se Žrnov kao i sama planina u to vreme.

Na vrhu planine Žrnov (danas Avale) Rimljani su podigli utvrđenje, dok su kasnije Srbi tu sazidali tvrđavu, koju su potom Turci proširili i ojačali za potrebe napada na Beograd ali i da bi zaštitili svoje rudnike koje su imali na obroncima Avale. Turci su tvrđavi dali ime Havala, što znači smetnja kao tvrđava iz koje će Osmanlije smetati Beogradu. Upravo po ovom nazivu, planina je dobila novo ime, Avala.

Na mestu današnjeg spomenika Neznanom junaku, nalazilo se utvrđenje Žrnov koje bi danas bilo istorijsko i kulturno nasleđe i svedok burne istorije

Ispod zidina srednjovekovne tvrđave Žrnov na Avali, 1915. godine je poginuo petnaestogodišnji dečak, jedan od najmlađih vojnika Prvog svetskog rata. Sahranili su ga Nemci i na drvenom krstu napisali: „Ein unbekannter serbischer soldat.“ Nakon rata, meštani obližnjeg sela su podigli spomenik od kamena sa krstom na vrhu, na kom su urezane reči: „Ovde počiva nepoznati srpski vojnik.“

Zašto je baš na mestu tako bitne tvrđave kralj Aleksandar I Karađorđević doneo odluku da se sagradi monumentalni spomenik ovom mladom vojniku, do danas nije poznato. Iako na Avali postoji dosta slobodnog prostora, Kralj je bio izričit u odluci da Žrnov mora brzo da nestane.

Sravniti sa zemljom takav dragocen i jedinstven istorijski spomenik, radi drugog koji je mogao da se podige na nekom drugom mestu, na vrhovima ili u podnožju Avale, predstavljala je za istoričare, arhitekte ali i narod pravi skandal u to vreme, a pogotovo iz današnje perspektive.

Turci su tvrđavi dali ime Havala, što znači smetnja kao tvrđava iz koje će Osmanlije smetati Beogradu. Upravo po ovom nazivu, planina je dobila novo ime, Avala.

Imalo je dovoljno prostora i za Žrnov i za spomenik Neznanom junaku, ali je Kralj bio jasan u svojoj odluci

U želji da se maksimalno ubrza izgradnja mauzoleja, rešeno je da se tvrđava sruši eksplozivom. Dosta dobro očuvani ostaci grada su 1934. godine dignuti u vazduh. Tri puta su mineri postavljali eksploziv, ispod svih zidina, sve dok od zidina grada nije ostala gomila kamenja. Rušenju je prisustvovao lično kralj Aleksandar I koji se čak i fotografisao na ruševinama Žrnova.

Pre poslednjeg miniranja, otkriven je sloj iz rimskog perioda. Tu je između ostalog nađena i cisterna sa pitkom vodom kao i peć za pečenje hleba. Arhitekta Đurđe Bošković uspeo je da skicira, izmeri i opiše tvrđavu koliko je mogao, između eksplozija koje su proglasile kraj Žrnova.

U želji da se maksimalno ubrza izgradnja mauzoleja, rešeno je da se tvrđava sruši eksplozivom.

Kompleks spomenik Neznanom junaku podignut je po nacrtima najvećeg vajara kraljevine Jugoslavije Ivana Meštrovića. Meštrovića je kralj Aleksandar Karađorđević izuzetno cenio, tako da je njemu bila prepuštena gradnja nekoliko kapitalnih spomenika koji su označavali ne samo tadašnji Beograd, već i predratnu Kraljevinu Jugoslaviju.

Spomenik Neznanom junaku na Avali danas

Aleksandar I – Kralj Jugoslavije – Neznanom junaku

Osam karijatida na spomeniku Neznanom junaku na Avali predstavljaju šest republika i dve banovine tadašnje Jugoslavije

Spomen ploča unutar samog spomenika ispod koje se nalazi kripta sa ostacima Neznanog junaka

Svaka karijatida nosi nošnju svoje republike ili banovine

Srpkinja, Crnogorka, Hrvatica, Slovenka, Vojvođanka, Makedonka, Bosanka i Dalmatinka

SLEDEĆE

Meštrović je imao odrešene ruke, novac i moć da radi baš po svojim estetskim i simboličkim planovima, ali i kriterijumima sa kojima je i sam kralj bio saglasan.

Plan luksuznog spomenika je nacrtan kao da se radi o potpuno golom vrhu planine. I stari spomenik mladom vojniku s prostornim krstom morao je biti srušen, jer se našao u podnožju zamišljenog monumentalnog stubišta i „kvario ambijentalnu celinu kao i opšti utisak grandioznosti.“

Nakon što je Žrnov nestao sa lica zemlje kao da nikada nije ni postojao, počela je gradnja spomen kompleksa Neznanom junaku

Sličan događaj se desio u Crnoj Gori, gde se takođe vodila velika polemika oko rušenja stare Kapele na Lovćenju i dizanja mauzoleja Njegošu, koji je projektovao takođe Ivan Meštrović.

I za Kralja i za Meštrovića se pričalo da su masoni i da je Kralj imao titulu majstora 33. stepena. Kralj Aleksandar I Karađorđević je otpočeo ceremoniju polaganja kamena temeljca spomeniku Neznanom junaku držeći srebrni čekić u ruci, a srebrni čekić spada među osnovne simbole alatke masona.

U skladu sa simbolima slobodnih zidara, čekić je jedna od osnovnih alatki, pa čak i kada mason umre, odnosno, kako to kažu njegova „braća“, kada „ode na večni istok“, za njega se kaže i kako je „ostavio čekić“.

Kralj Aleksandar I Karađorđević na polaganju kamena temeljca spomen kompleksu na Avali, sa srebrnim čekićem u desnoj ruci

 To nije bilo sve, jer fotografija beleži još jedan, veoma bitan detalj koji je prethodio događaju. To su menzura sa uljem, posuda sa vinom, kao i srebrni čekić i kamen temeljac, koji su ceremonijalno na bezmalo isti način bili deo protokola kada su polagani kameni temeljci za Kapitol u Vašingtonu, kao i Kip slobode u Njujorku, spomenici koji su već dobro poznati i tipični simboli svetske masonerije.

Da li kraljeva tragična sudbina ima veze sa njegovim masonskim delovanjem ili ne, ne znamo, ali samo nekoliko meseci od govora na Avali na polaganju temeljca, ubijen je u atentatu u Marselju i tako nije dočekao završetak spomenika zbog kog je žrtvovao tvrđavu Žrnov.

Istorija Žrnova je prepuna priča koje, zahvaljujući rušenju, danas padaju u sve dublji zaborav. Na tom mestu pronađeni su ostaci keltske kulture i Rimljana koji su ga koristili za kontrolu prilaza Singidunumu.