Najveća zabluda o Majskom prevratu

Vest o takozvanom Majskom prevratu, u kome su brutalno ubijeni kralj Aleksandar Obrenović i kraljica Draga, naišla je na zgrožavanje na svim evropskim dvorovima. Kraljevi nikada nisu podržavali ubistva kraljeva.

I danas postoje brojne kontraverze o Majskom prevratu; ko je naručilac, kojoj državi je najviše odgovarala smrt srpskih monarha i promena dinastije, ali jedan mit koji je stvoren u narodu (koji je počeo nakon 1917. godine) da je prevrat izvela srpska organizacija „Ujedinjenje ili smrt“ poznatija kao Crna ruka.

Da podsetimo, organizacija „Ujedinjenje ili smrt“ osnovana je tek 1911. godine, dakle, osam godina nakon ubistva kraljevskog para. Tačno je da je vođa organizacije, pukovnik Dragutin Dimitrijević Apis, bio „zvezda večeri“ među zaverenicima, kada bismo upotrebili današnji rečnik, jer je briljantnom organizacijom, sa svojim ljudima ušao u dvor. Ali, on nije bio jedini.
Treba obratiti pažnju na jednu bitnu činjenicu – Apis je teško ranjen prilikom ulaska u dvor i nije imao nikakvog uticaja na kasniji rasplet događaja.

Petar Živković

Kapiju dvora otvorio je Petar Živković, oficir, poznat po ucenama i homoseksualnim skandalima. On je bio jedan od najaktivnijih učesnika ubistva kraljevskog para. Nakon atentata približio se porodici Karađorđević i uživao u blagodetima, naročito zbog toga jer je posedovao dokaz kojim je prestolonaslednika Aleksandra ucenjivao do kraja života. Dokaz je bilo pismo u kome Aleksandar podržava ubistvo svog rođenog brata, princa Đorđa.

U godinama koje su dolazile, Živković je postao najveći protivnik Apisa i Crne ruke. Osnovao je organizaciju pod imenom „Bela ruka“ čiji je zadatak bio da uništi Apisovu Crnu ruku.

Takođe, pukovnik Petar Mišić, jedan od organizatora kompletne zavere, uz pukovnika Mašina, bivšeg devera kraljice Drage, u budućnosti će se sukobiti sa Apisom i Crnu ruku proglasiti za najveće zlo u Srbiji. Savremenici ga opisuju kao jednog od najboljih vojnih teoretičara, spretnog i hrabrog, ali toliko lukavog i strpljivog da mu nikada ne treba verovati, a ponajmanje se zamerati sa njim. Zajedno sa nekoliko bestidnih oficira, Mišić je te noći učestvovao u brutalnom masakru kraljevskog para.
Nakon atentata, velike sile su prekinule diplomatske odnose sa Srbijom, sve dok se vođe zavere ne isključe iz vojske i političkih krugova. Zbog toga, kralj Petar je morao da „podvuče crtu“ i penzioniše pukovnike Mašina, zatim Petra Mišića, kao i nekolicinu organizatora.

Nekoliko godina kasnije, razočarani politikom, grupa oficira osniva organizaciju „Ujedinjenje ili smrt.“ Za tu organizaciju, prilog je dao i prestolonaslednik Aleksandar, jer ju je smatrao potrebnom i patriotskom. Kasnije je tvrdio, što se ispostavilo kao laž, da nije znao da organizacija uopšte postoji.

Članovi ove ne toliko mistične organizacije, pored Apisa, bili su legendarni vojvoda Vuk (čuvar arhiva Crne ruke i heroj bajonet borbi), potom nemirni major Tankosić, zatim major Dragutin Gavrilović (komandant odbrane Beograda), Panta Draškić (kraljev ordonans), kao i mnogi drugi ugledni civili. Simpatije prema Apisu i organizaciji nisu krili ni Arčibald Rajs, Nikolaj Velimirović, Jovan Dučić, Branislav Nušić, Milan Rakić…

No, kada je došlo do sukoba na relaciji Apis – prestolonaslednik, dolazi do isceniranog pokušaja atentata, u kome vlast hapsi vođu Crne ruke. Za predsednika sudskog veća, imenuju pukovnika Petra Mišića, istog onog koji je učestvovao u brutalnom masakru i koji je bio otpušten iz vojske kao jedan od vođa zavere. Apis nije imao nikakve šanse, kao ni njegovi saradnici poput vojvode Vuka, čija je porodica nakon rata tvrdila da su ga namerno poslali da pogine, kako bi se oslabio Apis. Sličnu sudbinu doživeo je i major Tankosić.

Petar Mišić

Međutim, vratimo se na Majski prevrat. Pozadina ubistva kraljevskog para je mnogo veća i šira od priča da se grupa oficira okupila. Iza toga je stajao ozbiljan sistem, počev od Karađorđevića, političara, verovatno i nekih stranih službi.
U svakom slučaju, oficiri učesnici Majskog prevrata, nakon 1903. godine su se podelili u dve grupe. Jedna je bila okupljena oko Apisa, druga oko Petra Živkovića i Petra Mišića. Taj sukob je navodno završen Apisovom smrću, nakon koje su „crnorukaši“ optuženi za Majski prevrat. Ubistvo Obrenovića bilo je i jedna od tema na Solunskom procesu, kako bi se Apis pokazao kao surovi zaverenik. Ironija je što je u sudskom veću, kao predsednik veća, sedeo Petar Mišić, čovek koji nije bio pravnik, ali je za ubistvo, u kom je učestvovao, sudio Apisu.
Međutim, istorija će kasnije pokazati da će se od politikanskih laži stvoriti mit koji postoji i danas. Crna ruka nije postojala u vreme prevrata, dok su većina učesnika u tom prevratu bili protivnici ove organizacije, što naravno ne umanjuje činjenicu da su neki članovi Crne ruke bili deo zavereničke grupe.

Takođe, postoji još jedan mit – Crna ruka je nestala nakon Solunskog procesa. Ali, o tome, u narednom tekstu.

Slaviša Pavlović